Powstanie partii zrzeszających robotników

Kółka fabryczne

Kółka fabryczne zdołały podnieść znacząco świadomość społecznopolityczną robotników, którzy cechowali się prawie 100% analfabetyzmem. Z tego powodu jedynie przy pomocy słowa mówionego można było na nich oddziaływać. W efekcie swój bunt przeciw trudnym warunkom pracy i niskim zarobkom, początkowo kierowali przeciw maszynom. Później wobec kapitalistów. Ten etap zakończył się pierwszymi udanymi strajkami, które w nieznacznym stopniu poprawiły ich sytuację materialną.

Kółka między fabryczne

To wyższy etap we wzroście ich świadomości, który wyraził się skutecznymi protestami i formułowaniem postulatów, adresowanych do świata kapitału. Wspólne strajki doprowadziły do ustępstw, które przyniosły efekty w postaci:

• Zaniechania zatrudniania kobiet i dzieci na nocne zmiany
• Skrócenie godzin pracy
• Poprawę warunków pracy

Partie elitarne

To efekt doświadczeń politycznych poprzednich okresów i jednocześnie osiągnięcia pełnej dojrzałości przez elity robotnicze.

Partie elitarne zdołały systematycznie przeprowadzać strajki, demonstracje, protesty, domagając się przyznania robotnikom praw politycznych. Odniesione sukcesy zachęciły całą klasę do wstępowania w szeregi partii robotniczych, co doprowadziło do ich przekształcenia w partie masowe.

Partie masowe

Dojrzała forma organizacyjna klasy robotniczej, pozwalająca na prowadzenie systematycznej walki o poprawę bytu tej klasy, poprzez przyznanie robotnikom praw politycznych, w tym biernego i czynnego prawa wyborczego. To z kolei umożliwiło zdobycie poparcia społecznego w wyborach, którego efekty wyraziły się w postaci posłów w parlamentach reprezentujących interesy świata pracy.

W wyniku ich pracy, wprowadzono ustawodawstwo odczuwalnie poprawiające warunki bytowe i pracy całej klasy. Od 1896r. obowiązuje 8-godzinny dzień pracy.

Związki zawodowe

Podjęły walkę o realizację celów wyłącznie ekonomicznych.

Partie robotnicze przyjęły ideologie:

• marksistowską
• marksistowsko-leninowską
• socjaldemokratyczną
• chrześcijańsko-demokratyczną